Książka Riki i drogi Marka Liwina nie trafiłaby w moje ręce, gdyby dramat Ukrainy nie wzbudził zainteresowania kulturą wschodniego sąsiada. Ominęłaby mnie dobra, pobudzająca do myślenia i wrażliwości literatura o nastolatku z Zespołem Aspergera, z którego doświadczeń czerpać mogą również osoby neurotypowe.
Świat oczami osoby autystycznej
Bohaterem książki Riki i drogi jest czternastoletni Matwij, którego poznajemy, gdy urządza się w szałasie w lesie. Dysponuje niewielkimi zapasami żywności i narzędzi. Stopniowo dowiadujemy się, jakie wydarzenia sprawiły, że znalazł się tam sam, a właściwie w towarzystwie mówiącego psa – Rikiego. Matwij opowiada o swoim dotychczasowym życiu, a przede wszystkim o niezrozumieniu i odrzuceniu, z jakim musiał mierzyć się jako osoba ze spektrum autyzmu.
Narratorem w powieści jest główny bohater. Jego perspektywa przeczy wielu stereotypom, jakie towarzyszą myśleniu o tym zaburzeniu. Przede wszystkim Matwij nie jest upośledzony umysłowo. Potrafi logicznie myśleć i przyswaja informacje ze zrozumieniem. Co więcej, analizuje je z nadzwyczajną precyzją.
Bohater przeżywa różne emocje bardzo głęboko. Jest dumny, kiedy udaje mu się rozpalić ognisko. Daje się ponieść wściekłości po odkryciu, że jego mama próbowała się z nim kontaktować, kiedy znajdował się pod opieką babci. Potrafi całkowicie zatracić się w czynności, która daje mu satysfakcję. Boi się burzy.
Chłopak funkcjonuje najlepiej, kiedy znajduje się w otoczeniu znanym i spokojnym, a jego dni toczą się zgodnie z utartymi schematami. Dla niego istotne jest, aby wiedzieć, ile w domu jest talerzy i sztućców, wykonywać te same czynności o stałych porach i w odpowiedni sposób. Tylko wtedy czuje się bezpieczny i wie, co robić. Każde odstępstwo od normy wprowadza chaos, z którym nie może sobie poradzić i zaczyna zachowywać się niestandardowo. Najbliżsi mu ludzie to rozumieją, jednak w szkole i na ulicy jest obiektem kpin i odrzucenia.
Czego możemy nauczyć się od Matwija?
Książka Riki i drogi pozwala zrozumieć to, w jaki sposób osoba w spektrum autyzmu odbiera świat. Tym samym pobudza do większej tolerancji i powstrzymania się od krzywdzących opinii. Życzyłabym sobie, aby wpłynęła na czytelników na tyle, by dążyli do kształtowania otoczenia w taki sposób, aby było ono znośne dla każdego.
Jednak to nie jedyna korzyść płynąca z lektury. Moglibyśmy naśladować Matwija w kilku aspektach. Wtedy nie tylko lepiej dogadywalibyśmy się nawzajem, ale również czuli się dobrze sami ze sobą. Po pierwsze, bohater skutecznie potrafi określać swoje granice i domagać się ich respektowania. Po drugie, umie bez wahania wymienić kilkanaście rzeczy, które sprawiają mu przyjemność. Jego życie jest przemyślanie i usystematyzowane nawet pod tym względem. Po trzecie wreszcie, bohater jest szczery wobec siebie i innych. Wymaga to odwagi, której często nam brakuje.
Być może najważniejszą lekcją płynącą z lektury książki Riki i drogi jest ta o radzeniu sobie z pustką, jaka pojawia się po stracie bliskiej osoby. Matwij dwukrotnie przez to przechodzi, układa sobie świat, by czuć się w nim komfortowo. Za drugim razem jego kroki są bardziej radykalne i prowadzą do pełniejszego poczucia wolności.
Kilka słów podsumowania
Książka Riki i drogi została napisana w taki sposób, że pozwala wejść w skórę bohatera. Za sprawą narracji pierwszoosobowej czytelnik dokładnie rozumie, co odczuwa Matwij. Świat jego emocji jest dzięki temu niezwykle przejrzysty, choć zewnętrzne reakcje nadal mogą wydawać się dziwne.
Uważam tę książkę za jeden z najważniejszych tekstów przeczytanych w ostatnim czasie. W 2019 roku została wyróżniona przez szwajcarską Międzynarodową Izbę ds. Książek dla Młodych jako jedna z najlepszych powieści o dzieciach o wyjątkowych potrzebach. Według mnie może przyczynić się do większej otwartości i zrozumienia dla wymagań osób będących w spektrum autyzmu. Z tego powodu serdecznie polecam waszej uwadze!
O Zespole Aspergera dowiesz się więcej z naszego wpisu o Światowym Dniu Świadomości Autyzmu!
