Astrid Lindgren (1907-2002) należy do najbardziej rozpoznawalnych autorek literatury dziecięcej. Zdobyła uznanie i popularność na całym świecie. Wszyscy znamy jej kultowe Dzieci z Bullerbyn, które należą do klasyki gatunku. Jaka była słynna szwedzka pisarka prywatnie? Na czym polega jej fenomen?
- Astrid Lindgren wychowała się w tradycyjnej rodzinie szwedzkich farmerów. Ogromny wpływ na jej dorosłe życie miał fakt urodzenia nieślubnego syna, którym nie mogła się opiekować przez pierwsze trzy lata jego życia.
- Sławę przyniosła jej seria książek o Pippi Pończoszance, a kolejne tytuły cieszyły się tylko rosnącym zainteresowaniem.
- Autorka zmieniła obraz literatury dziecięcej poprzez oddanie narracji w ręce dzieci oraz odejście od moralizatorskich tonów w swoich utworach.
- Pod koniec życia Astrid Lindgren angażowała się politycznie, występując przeciwko polityce fiskalnej rządu szwedzkiego. Jednocześnie opowiadała się za ochroną praw zwierząt i przeciwko energetyce jądrowej.
Kręte losy sławnej pisarki
Astrid Erikson wychowała się w wiejskim gospodarstwie w Näs, w szwedzkiej Smalandii. Dorastała w towarzystwie starszego brata i dwóch młodszych sióstr, z którymi – również w dorosłym życiu – łączyła ją silna więź. Od najmłodszych lat wykazywała wielki talent do pisania dowcipnych i wnikliwych opowieści. Jej szkolne wypracowania często stawiano za wzór dla innych uczniów. To dlatego wkrótce po ukończeniu szkoły średniej dostała propozycję pracy w lokalnej gazecie. Zajmowała się tam pisaniem krótkich notek, reportaży oraz korektą tekstów. Również tam poznała ojca swojego pierwszego dziecka, które urodziła w wieku 19 lat. Społeczność małej miejscowości przyjęłaby ten fakt z oburzeniem, dlatego Astrid wyjechała do Sztokholmu. Spędziła tam chude lata, imając się różnych prac biurowych. W jednej z nich poznała przyszłego męża – Sture Lindgrena. Małżeństwo poprawiło jej sytuację na tyle, że mogła zająć się synem, Larsem, a wkrótce urodziła córkę – Karin.
Związek Astrid przetrwał mimo kryzysów. W pewnym momencie, gdy na drodze jej męża pojawiła się inna kobieta, niemal się rozpadł. Ponadto Sture przez całe życie zmagał się z problemem alkoholowym. Mimo tego Astrid bardzo mocno przeżyła śmierć męża w 1952 roku. Od tego czasu w jej życiu nie pojawił się już żaden mężczyzna.
Zanim pisarka poświęciła się literaturze, pracowała jako sekretarka, stenografka, a podczas II wojny światowej również jako cenzorka korespondencji. Kiedy już zdobyła popularność, pracowała w wydawnictwie jako redaktor.
Twórczość znana i mniej znana
Jej kariera literacka nie rozpoczęła się bez problemów. Pierwszą książką, którą zdecydowała się wydać, były przygody Pippi Pończoszanki. Postać tę wymyśliła Karin, córka autorki. Pippi zdobyła serca czytelników na całym świecie. Opowieści o dziewczynce dysponującej nadludzką siłą, korzystającej z nieograniczonej wolności i niezależności od nakazów i zakazów dorosłych zaczęły powstawać jeszcze w czasach wojennych. Były pewnego rodzaju satyryczną odpowiedzią na autorytarne rządy Hitlera i innych przywódców. W przeciwieństwie do nich Pippi wykorzystywała swoją siłę w dobrej sprawie i przeciwstawiała się sztywnym, a przy tym absurdalnym, zasadom narzucanym przez innych. Była więc nadczłowiekiem w prawidłowym rozumieniu filozofii nietzscheanizmu.
Potem przyszła kolej na Detektywa Blomkvista, czyli jedną z pierwszych powieści detektywistycznych dla młodych czytelników. Następnie w 1946 roku ukazała się chyba jej najbardziej znana książka, czyli Dzieci z Bullerbyn. Rewolucyjność tej publikacji polegała na tym, że narratorką autorka uczyniła jedną z bohaterek. Po raz pierwszy to dziecko mogło opowiedzieć o świecie widzianym własnymi oczami, kierując się subiektywnymi, często zaskakującymi ocenami i wnioskami.
Autorka stworzyła wiele innych kultowych dziś postaci. Dzieci z ulicy Awanturników, Ronja, Emil ze Smalandii, Rasmus, czy Karlsson są mniej lub bardziej znani również polskim czytelnikom. Większą uwagę chciałabym jednak zwrócić na dwa utwory, których znaczenie wymaga kilku słów wyjaśnienia. Powieść Mio, mój Mio powstała w 1954 roku. Opowiada o chłopcu, który trafia do magicznej krainy, gdzie musi walczyć ze złym rycerzem. Książka jest dość mroczna, jednak pokazuje wartość przyjaźni. Jednocześnie obrazuje poglądy Astrid Lindgren o tym, że dzieci najbardziej na świecie boją się samotności. Ten sam osąd leży u podstaw drugiej książki, o której chciałam tu wspomnieć, czyli Braci Lwie Serce. W przypadku tej powieści autorka musiała często tłumaczyć, dlaczego zdecydowała się na uśmiercenie dziecięcego bohatera w zakończeniu. Według niej dla dzieci śmierć jest mniej straszna niż opuszczenie.
Astrid Lindgren o wychowaniu dzieci
Astrid Lindgren wielokrotnie wypowiadała się na temat wychowywania dzieci. Zdecydowanie przeciwstawiała się poglądom o konieczności stosowania surowej dyscypliny. Doświadczenie rozłąki i wielkiej tęsknoty za własnym synem w pierwszych latach jego życia wywarło ogromny wpływ na to, jak traktowała dzieci. Poświęcała im mnóstwo czasu, bawiła się z nimi i przytulała zawsze, gdy tego potrzebowały. Możliwość przebywania z nimi i obserwacji ich rozwoju stanowiło niewyczerpaną inspirację do twórczości literackiej. Warto wspomnieć, że jej podejście nie było powszechne i dopiero dziś, poparci licznymi badaniami psychologicznymi, dostrzegamy korzyści z jego stosowania.
Zaangażowanie polityczne wpływowej autorki
W ostatnich latach życia Astrid Lindgren poświęciła dużo uwagi prawom zwierząt, a jednocześnie wykorzystała swoje możliwości, by wpłynąć na polityczny kształt swojego kraju. Uważa się, że jedna z jej publikacji przyczyniła się do upadku rządu socjaldemokratycznego w Szwecji. Autorka skrytykowała despotyzm i bezduszność państwa opiekuńczego. Często opowiadała się za ograniczeniem energii jądrowej, a także troszczyła się o zwierzęta hodowlane. Niejednokrotnie odpowiadała na prywatne prośby o pomoc.
Podsumowanie
Astrid Lindgren zmieniła obraz literatury dziecięcej. Spod jej pióra wyszły utwory pozbawione umoralniania i wskazywania jedynych słusznych dróg. Jej bohaterowie bawią i wzruszają do dziś. Jednocześnie autorka zwróciła uwagę na konieczność zrewidowania metod wychowawczych, stosowanych w połowie XX wieku. Dostrzegła także podmiotowość dzieci.
W Polsce jej utwory są dostępne w ofercie dwóch wydawnictw: Naszej Księgarni oraz Zakamarków. Dużą rolę w ich popularyzacji odegrała Edyta Jungowska, która przybliża twórczość Astrid Lindgren w postaci audiobooków, dostępnych m.in. na platformie Audioteki. Jej utwory nie straciły nic z aktualności i atrakcyjności. Cały czas budzą nie tylko nostalgię rodziców, ale również zachwyt u dzieci.
*podczas pisania artykułu korzystałam z książki Żyje się tylko dziś Jensa Andersena, która ukazała się w 2021 roku nakładem Wydawnictwa Akademickiego Sedno.
Przeczytaj również naszą recenzję książki Emi i tajny klub superdziewczyn, która, w mojej opinii, dorównuje utworom mistrzyni.
