Planeta Piołun jest zbiorem esejów autorstwa Oksany Zabużko, w których wypowiada się ona na temat Ukrainy w różnych kontekstach. Dużo uwagi poświęca geopolityce, zwłaszcza stosunkom z Rosją i Zachodem, ale też kulturze swojego kraju. Eseje zebrane w publikacji pisane były na długo przed trwającą obecnie agresją rosyjską w Ukrainie. Dziś wiemy, jak wiele z przypuszczeń autorki okazało się prawdą.
- Tytuł: Planeta Piołun
- Autor: Oksana Zabużko
- Wydawnictwo Agora
- Tłumaczenie: Katarzyna Kotyńska, Anna Łazar, Joanna Majewska
- Data premiery: 23.02.2022
- Liczba stron: 378
Narodowe traumy
Oksana Zabużko postawiła sobie za cel przybliżenie polskim czytelnikom kultury i mentalności Ukraińców. Prawda jest taka, że niewiele wiemy o naszych sąsiadach. Nie zdajemy sobie sprawy ze znaczenia, jakie dla kształtowania świadomości tego narodu miały tragiczne doświadczenia Wielkiego Głodu oraz katastrofy w Czarnobylu. Te dwa wydarzenia odcisnęły wyraźne piętno na Ukraińcach. Autorka często do nich wraca w swoich rozważaniach. Wspomina atmosferę, jaka panowała w Kijowie po awarii w elektrowni jądrowej, wskazując na typowe dla sowieckiego sposobu myślenia oczekiwanie, że władze przyjdą i rozwiążą pojawiające się problemy. Towarzyszy temu refleksja o naturze, która w rękach człowieka zmienia się w śmiercionośną broń.
Wielki Głód, czyli wywołana sztucznie i celowo w latach 1932-1933 przez władze sowieckie klęska głodu, skutkował milionami ofiar. Obraz wymierających wsi, które nie były w stanie podołać nierealnym żądaniom, wciąż wpływa na odbiór rzeczywistości przez Ukraińców. Zwłaszcza brak możliwości mówienia o tych wydarzeniach jako ludobójstwie jest krzywdzący i niesprawiedliwy. Winnych również nie rozliczono.
Ważne dla autorki dzieła i twórcy
Planeta Piołun zawiera również opowieści o twórcach kultury. Tu ujawnia się brak symetrii w naszej znajomości dzieł autorów zachodnich w porównaniu z ukraińskimi. Przejmująco niewiele wiemy o pochodzących stamtąd artystach. Oksana Zabużko odnosi się do wielu nazwisk, które słyszałam po raz pierwszy, a które swoim talentem dorównywały sławom żyjącym w krajach zachodnich. Poświęca uwagę Katerynie Biłokur, wybitnej malarce, oraz reżyserowi, Ołeksandrowi Dowżence. Autorka, na podstawie ich dzieł, charakteryzuje rodaków. Ponadto wspomina Josifa Brodskiego, rosyjskiego laureata Nagrody Nobla, i jego antyukraińskie poglądy.
Rosja i Ukraina w optyce Zachodu
Planeta Piołun zawiera wiele trafnych spostrzeżeń geopolitycznych. Autorka stwierdza, że kraje Europy Zachodniej zupełnie nie rozumieją zarówno Ukrainy, jak i Rosji. W pierwszym przypadku jest to związane z ignorowaniem kraju w międzynarodowym środowisku. Należy zauważyć, że naród ukraiński niewiele o sobie mówi, bo został nauczony milczenia przez lata sowieckiego zniewolenia. Co do Rosji – państwa europejskie wciąż nie uświadamiają sobie, że przez cały ten czas nie zrezygnowała z prób podporządkowania sobie dawnych republik. Błędny ogląd sytuacji wynika z tego, że Rosja jest postrzegana przez pryzmat poglądów i zainteresowań dysydentów. Jednakże to nie jest jej prawdziwa twarz. Szczególnie gorzkie słowa Oksana Zabużko kieruje w stronę Francji. Uważa, że Francuzi są obojętni wobec zbrodni wojennych, co wynika z ich własnych narodowych traum.
Autorka wnikliwie i obrazowo pokazuje realia totalitaryzmu. Kto będzie mógł go lepiej zrozumieć, jeśli nie naród poddawany jego niszczącej sile? Mimo wszystko z rozważań Oksany Zabużko płynie nadzieja, że systemy totalitarne nie są w stanie stworzyć społeczeństwa w pełni posłusznego.
w dowolnej populacji (…) zawsze znajdzie się niekontrolowany odsetek jednostek, u których instynkt poznania silniejszy będzie niż instynkt przetrwania
